എഴുത്ത് – ശ്രീകല പ്രസാദ്.
എയർ ഇന്ത്യയുടെ മഹാനായ ‘മഹാരാജാ’ യുടെ കൗതുകകരമായ കഥ – “മികച്ച വിവരണം ആവശ്യമില്ലാത്തതിനാൽ നമുക്ക് അദ്ദേഹത്തെ മഹാരാജാവ് എന്ന് വിളിക്കാം. പക്ഷേ അവന്റെ രക്തം നീലയല്ല. അവൻ രാജകീയനായി കാണപ്പെടാം, പക്ഷേ അവൻ രാജകീയനല്ല. ഇംഗ്ലണ്ട് രാജ്ഞിയെ രസിപ്പിക്കാനും അവരു ബട്ട്‌ലറുമായി ഒരു ബിയർ പങ്കിടാനും അദ്ദേഹത്തിന് കഴിവുണ്ട്. അദ്ദേഹം പല വ്യക്തിത്വമുളള ആളാണ്: കാമുകൻ , സുമോ ഗുസ്തി ക്കാരൻ, വഴിയോരആർട്ടിസ്റ്റ്, വികൃതി പോസ്റ്റ് കാർഡുകൾ വിൽക്കുന്നയാൾ, കപുച്ചിൻ സന്യാസി, അറബ് വ്യാപാരി.”
ഏകദേശം 72 വർഷം മുമ്പ് എയർ ഇന്ത്യയുടെ മഹാരാജയെ ഗർഭം ധരിച്ച ബോബി കൂക്കയുടെ വാക്കുകളാണിത്. ഇന്ത്യൻ ഹൃദയങ്ങളിൽ ഏറ്റവും പ്രിയപ്പെട്ട ചിഹ്നങ്ങളിൽ ഒന്നാണ് എയർ ഇന്ത്യ യുടെ ‘മഹാരാജാ’ .
സമപ്രായക്കാരിൽ നിന്ന് സ്വയം വേർതിരിച്ചറിയാനുള്ള എയർ ഇന്ത്യയുടെ പ്രചാരണത്തിന്റെ ഭാഗമായ, തമാശക്കാരനും ഉരുണ്ടതുമായ മഹാരാജാ ആദ്യമായി പ്രത്യക്ഷപ്പെട്ടത് 1940 കളുടെ മധ്യത്തിലാണ്. ഇൻ-ഫ്ലൈറ്റ് മെമ്മോ പാഡിൽ. അക്കാലത്ത് എയർ ഇന്ത്യയിൽ വാണിജ്യ ഡയറക്ടറായിരുന്ന എസ്‌കെ (ബോബി) കൂക്കയ്ക്കുവേണ്ടി ബോംബെയിലെ ജെ വാൾട്ടർ തോംസൺ കമ്പനിയിലെ കലാകാരൻ ഉമേഷ് റാവു ആണ് മഹാരാജാ യെ സൃഷ്ടിച്ചത്.
അക്കാലത്ത് ഇന്ത്യ “മഹാരാജാക്കന്മാരുടെ നാട്” എന്നറിയപ്പെട്ടിരുന്നു, കൂടാതെ എയർ ഇന്ത്യ അതിന്റെ ഏക അന്താരാഷ്ട്ര വിമാനക്കമ്പനിയായിരുന്നു. കെയ്‌റോ, പ്രാഗ്, ഡമാസ്കസ്, സൂറിച്ച്, ഇസ്താംബുൾ തുടങ്ങിയ സ്ഥലങ്ങളിലേക്ക് പറക്കുന്നു. അതിനാൽ, കൃപയുടെയും ഉയർന്ന ജീവിതത്തിന്റെ പ്രതീകമായ എയർ ഇന്ത്യയുടെ ലെറ്റർഹെഡിനായി ഒരു ചിത്രം സൃഷ്ടിക്കാൻ കൂക്ക ആഗ്രഹിച്ചു.
മഹാരാജായുടെ സ്രഷ്ടാക്കളായ കുക്കയും റാവുവും അദ്ദേഹത്തിന് വ്യത്യസ്തമായ വ്യക്തിത്വം, പുറം തള്ളിയ മീശ, നീണ്ട മൂക്ക്, വരയുള്ള ഇന്ത്യൻ തലപ്പാവ് എന്നിവ നൽകി. ക്രമേണ, ഈ രാജകീയ ചിഹ്നം എയർ-ഇന്ത്യയുടെ പരസ്യ, വിൽപ്പന പ്രമോഷൻ പ്രവർത്തനങ്ങൾക്കായുള്ള ചിഹ്നമായി. അങ്ങനെ ദശ ലക്ഷക്കണക്കിനുള്ള യാത്രക്കാരുടെ ഹൃദയത്തിലേക്ക് മഹാരാജാ പറന്നു കയറി.
അടുത്ത കുറച്ച് വർഷത്തേക്ക്, പുതിയ ഫ്ലൈറ്റ് റൂട്ടുകൾ അവതരിപ്പിക്കാൻ മഹാരാജായെ ഇന്ത്യയുടെ ദേശീയ എയർലൈൻ വിവേകപൂർവ്വം ഉപയോഗിച്ചു. അദ്ദേഹത്തിന്റെ തമാശയുള്ള വിരോധാഭാസങ്ങളും തമാശയുള്ള പഞ്ച്സും എയർ ഇന്ത്യയെ സൂക്ഷ്മമായ നർമ്മവും സമാനതകളില്ലാത്ത രീതി യായി ഉപയോഗിച്ച് സേവനങ്ങൾ പ്രോത്സാഹിപ്പിക്കാൻ ഉപയോഗിച്ചു.
ഉദാഹരണത്തിന്, എയർ ഇന്ത്യയുടെ “റെട്രോ ശേഖരത്തിൽ” നിന്നുള്ള പോസ്റ്ററുകളിലൊന്ന്, മോസ്കോയിലേക്കുള്ള ഫ്ലൈറ്റ് പരസ്യം ചെയ്യുന്നതിനായി ഒരു റഷ്യൻ കലിങ്ക നർത്തകിയായി മഹാരാജായെ കാണിക്കുന്നു. പാരീസിൽ കാമുകനായും ടോകിയോയിൽസുമോ ഗുസ്തിക്കരനായും ഓസ്‌ട്രേലിയയിൽ സ്പീഡ് ബോട്ട് സർഫിംഗിൽ , നെയ്‌റോബി യിൽ കൈയും കാലും കെട്ടി കാട്ടിലെ രണ്ടു സിംഹങ്ങൾ ക്ക്ഇരയായി കാണിക്കുന്നു. അങ്ങനെ എയർ ഇന്ത്യയുടെ ഈ വികൃതിയായ രാജാവ് ലോക വ്യക്തിത്വമായി മാറി. നർമ്മത്തിനും പ്രചാരണത്തിലെ മൗലികതയ്ക്കും അനേകം ദേശീയ അന്തദ്ദേശീയ പരസ്യ അവാർഡുകൾ എയർ ഇന്ത്യയുടെ ഈ മഹാരാജാ കരസ്ഥമാക്കിയിട്ടുണ്ട്.
എല്ലാ മഹാന്മാരെയും പോലെ അദ്ദേഹത്തിനും വിമർശകർ ഉണ്ടായിരുന്നു. ഇന്ത്യയെ പോലുള്ള ഒരു ജനാധിപത്യ രാജ്യത്തിന് മഹാരാജയെ പോലൊരു ചിഹ്നം യോജിച്ചതല്ല എന്ന രാഷ്ട്രീയ വിമർശനത്തെ തുടർന്ന് 1989 ഇൽ എയർ ഇന്ത്യ മഹാരാജായെ പിൻവലിച്ചു. പക്ഷേ, അദ്ദേഹം സ്പർശിച്ച ദശലക്ഷക്കണക്കിന് യാത്രക്കരുടെ എതിർപ്പിനെ തുടർന്ന് വീണ്ടും മഹാരാജാ തിരിച്ചെത്തി. വിമാന യാത്ര ആഢംബരമായി കണ്ടിരുന്ന കാലഘട്ടത്തിൽ പോലും മഹാരാജായുടെ പാവകളും സ്റ്റിക്ക റുകളും മധ്യവർഗ ഇന്ത്യൻവീട്ടിൽ പോലും സാധാരണമായിരുന്നു.
വാസ്തവത്തിൽ, മഹാരാജാ തന്റെ അനുകരണീയമായ ശൈലിയും മനോഹാരിതയും വിവേകവും കൊണ്ട് ഒരു യഥാർത്ഥ വ്യക്തിയാണ്. അവൻ മിക്കവാറും എല്ലാ എയർ ഇന്ത്യ യാത്രക്കാർക്കും ഒരു സുഹൃത്തിനെപ്പോലെയാണ്. ലോകത്തിന്റെ വിദൂര കോണുകളിലേക്ക് പോലും ഊഷ്മളതയോടും ആതിഥ്യമര്യാദയോടും കൂടി എത്തുന്ന ഒരു സുഹൃത്ത്.
എയർ ഇന്ത്യ ആയിരിക്കേണ്ടതെല്ലാം മഹാരാജാ ഉൾക്കൊള്ളുന്നു: ഇന്ത്യൻ ആഡംബരം, ആതിഥ്യമര്യാദ, സേവനങ്ങൾ, എല്ലാറ്റിനുമുപരിയായി റോയൽറ്റി. വിനയവുമായി കൂടിച്ചേർന്ന റോയൽറ്റിയാണ് ഇത്. ഒരു ഇന്ത്യൻ വാഹകനെ സംബന്ധിച്ചിടത്തോളം ഇതിലും കൂടുതൽ പ്രതീകമായ ചിഹ്നം മറ്റെന്താണ്?