മുംബൈ ആയി മാറിയ ബോംബെ; നിങ്ങൾ അറിഞ്ഞിരിക്കേണ്ട ചരിത്രം

എല്ലാ വർഷവും 6 മില്യൺ വിനോദസഞ്ചാരികളെ ആകർഷിക്കുന്നതാണ് മുംബൈയിലെ ടൂറിസം, ലോകത്ത് ഏറ്റവും കൂടുതൽ സന്ദർശിക്കപ്പെടുന്ന 30-ആമത്തെ നഗരം. 20 മില്യൺ ജനസംഖ്യയുള്ള മുംബൈയാണ് ഇന്ത്യയിലെ ഏറ്റവും വലിയ നഗരം, ലോകത്തിലേ ഏറ്റവും വലിയ പത്താമത്തെ നഗരം. ഇന്ത്യയുടെ സാമ്പത്തിക, വിനോദ, വാണിജ്യ തലസ്ഥാനമാണ്‌ മുംബൈ.റോഡ്‌, ട്രെയിൻ, കപ്പൽ, വിമാനം എന്നിങ്ങനെ മുംബൈ നല്ല രീതിയിൽ ബന്ധിപ്പിക്കപ്പെടുന്നു.

പേരിനു പിന്നിൽ : ബോംബെ എന്നതാണ് മുംബൈയുടെ പഴയ പേര്. മുംബൈ എന്ന പേര്‌ ഹിന്ദു ദേവതയായ മുംബാദേവിയുടെ പേരിൽ നിന്നും , ആയി എന്നറിയപ്പെറ്റുന്ന മറാത്തികളുടെ ദേവതയുടെ പേരിൽ നിന്നും ആവിർഭവിച്ചതാണെന്നാണ്‌ വിശ്വാസം. 16-ആം നൂറ്റാണ്ടിൽ പോർച്ചുഗീസുകാർ മുംബൈ കൈവശപ്പെടുത്തിയപ്പോൾ അവർ മുംബൈയെ പല പേരുകളിലും വിളിച്ചെങ്കിലും ‘ബോംബൈം’ എന്ന പേരാണ്‌ അവർ രേഖകളിൽ ഉപയോഗിച്ചിരുന്നത്‌.

17-ആം നൂറ്റാണ്ടിൽ ബ്രിട്ടീഷുകാരുടെ ആഗമനത്തോടെ അവർ ആംഗ്ലേയവത്കരിച്ച്‌ ബോംബൈം -നെ ബോംബെ എന്നു വിളിച്ചു. എന്നിരുന്നാലും മറാത്തികൾ മുംബൈ എന്നും ഗുജറാത്തികൾ മംബൈ എന്നും ഹിന്ദിയിൽ ബംബൈ എന്നുമാണ്‌ ഈ നഗരം അറിയപ്പെട്ടിരുന്നത്‌. 1995-ഇൽ ഔദ്യോഗികമായി നഗരത്തിന്റെ പേര്‌ വീണ്ടും മുംബൈ എന്നാക്കിത്തീർത്തു. എന്നിരുന്നാലും പല നഗരവാസികളും നഗരത്തിലെ പല പ്രസിദ്ധ സ്ഥാപനങ്ങളും നഗരത്തെ ഇന്നും ബോംബെ എന്നു തന്നെ വിളിച്ചു വരുന്നു. ബൊംബ എന്ന വാക്കിന്റെ പോർച്ചുഗീസ്‌ ഭാഷയിലെ അർത്ഥം നല്ല ഉൾക്കടൽ (ബോം ബാഹിയ) എന്നാണ്‌.

ചരിത്രം : കാന്തിവ്‌ലിക്കു സമീപം കണ്ടെത്തിയ ശിലാഫലകങ്ങൾ സൂചിപ്പിക്കുന്നത്‌, മുംബൈ ജനനിബിഡമായിരുന്നു എന്നാണ്‌. ബി.സി.250-ഇൽ തന്നെ ഇവിടെ മനുഷ്യർ ജീവിച്ചിരുന്നു എന്നതിനേ രേഖാമൂലമായ തെളിവുണ്ട്‌. അന്ന് ഹെപ്തനേഷ്യ (പുരാതന ഗ്രീക്ക്‌ ഭാഷയിൽ ഏഴു ദ്വീപുകളുടെ സമുച്ചയം എന്നർത്ഥം) എന്നാണ് ഈ പ്രദേശം അറിയപ്പെട്ടിരുന്നത്‌. ബി.സി മൂന്നാം നൂറ്റാണ്ടിൽ ബുദ്ധ ചക്രവർത്തിയായ അശോകന്റെ കീഴിലുള്ള മൗര്യ സാമ്രാജ്യത്തിന്റെ ഭാഗമായിത്തീർന്നു. ആദ്യ നൂറ്റാണ്ടുകളിൽ മുംബൈയുടെ നിയന്ത്രണം ഭാരതീയരുടെയും, ഇറാനിയരുടെയും, സാതവാഹനരുടെയും കൈകളിൽ മാറിമറിഞ്ഞുകൊണ്ടിരുന്നു. പിൽക്കാലത്ത്‌ സിൽഹാര എന്ന ഹിന്ദു രാജവംശം 1343 വരെ മുംബൈ ഭരിച്ചു. അന്ന് മുംബൈ ഗുജറാത്തിന്റെ ഭാഗമായിരുന്നു. എലിഫന്റാ ഗുഹകൾ, വാൾകേശ്വർ ക്ഷേത്രം എന്നിവ ഈ കാലഘട്ടത്തിൽ രൂപീകൃതമായതാണ്‌.

പതിനാറാം നൂറ്റാണ്ടിൽ ഈ തീരദേശപ്രദേശത്തിന്റെ പ്രാധാന്യവും പ്രത്യേകതയും മനസ്സിലാക്കിയ പോർച്ചുഗീസുകാർ 1534-ഇൽ ഗുജറാത്തിന്റെ ബഹദൂർ ഷായിൽ നിന്നും മുംബൈ കൈപ്പറ്റി ഇവിടെ ഒരു നഗരം പണിതുയർത്തി. നല്ല ഉൾക്കടൽ എന്നർത്ഥത്തിൽ ബോം ബാഹിയ എന്ന പോർച്ചുഗീസ് നാമം ഈ നഗരത്തിനു നൽകുകയും ചെയ്തു. പോർച്ചുഗീസ് രാജാവിന്റെ പുത്രി ബ്രാഗൻസായിലെ കാതറീനിനെ ബ്രിട്ടണിലെ ചാൾസ് രണ്ടാമൻ രാജാവ് വിവാഹം ചെയ്തപ്പോൾ സ്ത്രീധനമായി ബോംബെ നഗരം 1661-ൽ പോർച്ചുഗീസുകാർ ബ്രിട്ടനു കൈമാറി. കിഴക്കുള്ള ഈ പ്രദേശത്തിന്റെ നിയന്ത്രണം ഒരു ബാദ്ധ്യതയാകുമെന്നു തോന്നിയ ചാൾസ് രണ്ടാമൻ രാജാവ് 1668-ൽ ഈ നഗരം ബ്രിട്ടീഷ് ഈസ്റ്റ് ഇന്ത്യ കമ്പനിക്ക് പാട്ടത്തിനു നൽകി (ഇതിനു പുറമേ 50,000 പൗണ്ട് വായ്പയായും വാങ്ങി).

അവർ ദ്വീപുകളുടെ പടിഞ്ഞാറൻ തീരത്ത്‌, ഇന്ത്യയിലെ കമ്പനിയുടെ ആദ്യത്തെ തുറമുഖം സ്ഥാപിക്കാൻ അനുയോജ്യമായ സ്ഥലം കണ്ടെത്തി. ഇവിടുത്തെ ജനസംഖ്യ 1661-ഇൽ 10000 ആയിരുന്നത്‌ 1675-ഇൽ 60000 ആയി പെട്ടെന്ന് ഉയർന്നു. 1687-ഇൽ ബ്രിട്ടീഷ്‌ ഈസ്റ്റിൻഡ്യാ കമ്പനിയുടെ ആസ്ഥാനം സൂറത്തിൽ നിന്നും ബോംബേയിലേക്ക്‌ മാറ്റി. ബോംബേ പ്രസിഡൻസിയുടെ ആസ്ഥാനം എന്ന സ്ഥാനവും ഈ നഗരത്തിനു ലഭിച്ചു. 1817 മുതൽ ഏഴു ദ്വീപുകളെയും കൂട്ടിയൊജിപ്പിക്കുന്ന വൻ പ്രൊജക്ടുകൾക്ക്‌ നഗരം സാക്ഷിയായി. ഹോർൻബി വെല്ലാർഡ്‌ എന്നറിയപ്പെട്ടിരുന്ന ഈ പ്രോജക്ട്‌ 1845-ഇ പൂർത്തിയായതോടെ നഗരത്തിന്റെ വിസ്തീർണ്ണം 438 ചതുരശ്ര കിലോമീറ്ററായി ഉയർന്നു. 1853-ഇൽ യാത്രക്കാർക്കുള്ള ഭാരതത്തിലെ പ്രഥമ റെയിൽവേ ലൈൻ ബോംബെയിൽ നിന്നും താനെയിലേക്ക്‌ സ്ഥാപിച്ചു.

പരുത്തിയും പരുത്തിവസ്ത്രങ്ങളുടേയും കയറ്റുമതിയായിരുന്നു ബോംബേയെ വാണീജ്യകേന്ദ്രമാക്കുന്നതിൽ പ്രധാന പങ്കുവഹിച്ച ഘടകം.പത്തൊമ്പതാം നൂറ്റാണ്ടിൽ ബോംബേയിൽ നിന്നുള്ള മറ്റൊരു പ്രധാനപ്പെട്ട കയറ്റുമതിയായിരുന്നു കറുപ്പ്. 1861 മുതൽ 1865 കാലത്തെ അമേരിക്കൻ ആഭ്യന്തരയുദ്ധത്തെത്തുടർന്ന് അമേരിക്കയിലെ തെക്കൻ സംസ്ഥാനങ്ങളിൽ നിന്ന് ബ്രിട്ടണിലേക്ക്കുള്ള പരുത്തിയുടെ വരവ് തടയപ്പെട്ടതിനെത്തുടർന്ന് ബോംബേയുടെ വാണിജ്യമേഖലയിൽ കാര്യമായ ഉണർവുണ്ടായി. ഇതിനു മുമ്പ് ബോംബേയിൽ നിന്നും അസംസ്കൃത പരുത്തിയായിരുന്നു കയറ്റുമതി ചെയ്തിരുന്നത്. എന്നാൽ ഇക്കാലയളവിൽ പരുത്തിയെ തുണിയാക്കിയും കയറ്റുമതി ചെയ്യാനാരംഭിച്ചു. 1854-ൽ ഒരേ ഒരു പരുത്തിനെയ്ത്തുശാല മാത്രം ഉണ്ടായിരുന്ന സ്ഥാനത്ത് 30 വർഷത്തിനു ശേഷം അമ്പത് നെയ്ത്തുശാലകളും അവയിൽ 30,000-ഓളം ജോലിക്കാരുമായി.

ഭൂമിശാസ്ത്രപരമായ പ്രത്യേകതകളും (അതായത് ഇന്ത്യയിലെ പരുത്തിമേഖലയായ ഡെക്കാനോട് തൊട്ടുകിടക്കുക, യുറോപ്പിനെ അഭിമുഖീകരിക്കുന്ന തുറമുഖം) മേഖലയിൽ വളരേ നേരത്തേ തന്നെ ആവിർഭവിച്ച സാമ്പത്തികസ്ഥാപനങ്ങളും, വായ്പാവ്യവസ്ഥിതികളും ബോംബേയെ പ്രധാനപ്പെട്ട വാണിജ്യകേന്ദ്രമാക്കുന്നതിൽ നല്ല പങ്കുവഹിച്ചു.

1869-ഇൽ സൂയസ്‌ കനാൽ തുറന്നതോടു കൂടെ, ബോംബേ അറബിക്കടലിലെ ഏറ്റവും വലിയ തുറമുഖങ്ങളിൽ ഒന്നായി മാറി. തുടർന്നുള്ള 30 വർഷങ്ങളിൽ നഗരം ഒരു പ്രധാന നഗര കേന്ദ്രമായി വളർന്നു. നഗരത്തിലെ പല വിദ്യാഭ്യാസ സ്ഥാപനങ്ങളും ഈ കാലഘട്ടത്തിലാണ്‌ സ്ഥാപിതമായത്‌. 1906-ഇൽ തന്നെ നഗരത്തിന്റെ ജനസംഖ്യ 10 ലക്ഷം കടന്ന് കൽക്കട്ട കഴിഞ്ഞ്‌ ഇന്ത്യയിലെ ഏറ്റവും വലിയ നഗരമായി ബോംബെ മാറി. ബോംബേ പ്രസിഡൻസിയുടെ ആസ്ഥാനം എന്ന നിലയിൽ 1942-ഇൽ മഹാത്മാ ഗാന്ധി നയിച്ച ക്വിറ്റ്‌-ഇന്ത്യാ പ്രസ്ഥാനത്തിന്‌ സാക്ഷിയാകാൻ നഗരത്തിന്‌ കഴിഞ്ഞു..

മുംബൈയിലെ ആഴക്കടൽ തുറമുഖത്തിലൂടെയാണ്‌ ഭാരതത്തിലെ 50 ശതമാനത്തോളം ചരക്കുഗതാഗതവും നടക്കുന്നത്‌. മുംബൈ ഇന്ത്യയുടെ വ്യാപാര വിനോദ തലസ്ഥാനം കൂടിയാണ്‌. റിസർവ്‌ ബാങ്ക്‌ ഓഫ് ഇന്ത്യ, ബോംബേ സ്റ്റോക്ക്‌ എക്സ്ചേഞ്ച്‌, നാഷണൽ സ്റ്റോക്ക്‌ എക്സ്ചേഞ്ച്‌ എന്നിവയും, പലരാജ്യങ്ങളുടെ എംബസി മന്ദിരങ്ങളും, പല ഇന്ത്യൻ കമ്പനികളുടെയും കോർപ്പറേറ്റ്‌ ആസ്ഥാന മന്ദിരങ്ങളും മുംബൈയിലാണുള്ളത്‌.

മുംബൈയിലെ അദമ്യമായ തൊഴിൽ – വ്യവസായ സാധ്യതകൾ കാരണം ഇന്ത്യയുടെ എല്ലാ ഭാഗങ്ങളിൽ നിന്നും അനേകം പ്രവാസികളെ ആകർഷിക്കാൻ മുംബൈക്കു കഴിഞ്ഞിട്ടുണ്ട്‌. അതുകൊണ്ടു തന്നെ മുംബൈ വളരെ ഉയർന്ന ജീവിത നിലവാരം പുലർത്തുന്ന നഗരങ്ങളിൽ ഒന്നാണ്‌. നഗരത്തിലെ സംസ്കാരം ഇന്ത്യയിലെ വിവിധ മതങ്ങളുടെയും പ്രദേശങ്ങളുടെയും സംസ്കാരങ്ങൾ കൂടിച്ചേർന്നു രൂപപ്പെട്ട ഒരു സങ്കര സംസ്കാരമത്രെ. ഹിന്ദി ടെലിവിഷൻ- ചലച്ചിത്ര വ്യവസായം മുംബൈയിൽ അടിസ്ഥാനമിട്ടിരിക്കുന്നു. നഗരത്തിനുള്ളിൽ തന്നെയുള്ള സഞ്ജയ് ഗാന്ധി നാഷണൽ പാർക്ക്‌, മുംബൈയെ നഗരത്തിനുള്ളിൽ തന്നെ ഒരു ദേശീയ ഉദ്യാനമുള്ള ചുരുക്കം ചില നഗരങ്ങളുടെ പട്ടികയിൽ ഇടം നൽകുന്നു.

കാലാവസ്ഥ : ട്രോപിക്കൽ കാലാവസ്ഥ ആയതിനാൽ ഒരു വർഷത്തിൽ പലതരം കാലാവസ്ഥകൾ മുംബൈയിൽ ഉണ്ടാകും, ശരാശരി വാർഷിക താപനില 25 മുതൽ 2’8 ഡിഗ്രി സെൽഷ്യസ് വരേയാണ്‌, വേനൽ കാലത്ത് 33.3 ഡിഗ്രി സെൽഷ്യസ് വരെ ഉയരം. ഡിസംബറിൽ തുടങ്ങി ഫെബ്രുവരിയിൽ അവസാനിക്കുന്ന തണുപ്പുകാലത്താണ് കുറഞ്ഞ ചൂട് അനുഭവപ്പെടുന്നത്.

ബീച്ചുകളും തടാകങ്ങളും : പൊതുജനങ്ങൾക്ക് പ്രവേശിക്കാവുന്ന അനവധി ബീച്ചുകൾ മുംബൈയിൽ ഉണ്ട്, അവ പ്രധാന വിനോദ സഞ്ചാര പ്രദേശങ്ങളുമാണ്. ബീച്ചുകളിൽ ഇവയും ഉൾപ്പെടുന്നു: ജുഹു ബീച്ച്, കലംബ് ബീച്ച്, മാർവി ബീച്ച്, മറൈൻ ഡ്രൈവ്, അക്സ ബീച്ച്. കൂടാതെ മുംബൈയിലുള്ള തടാകങ്ങൾ ഇവയാണ്: പവായ് തടാകം, തുൾസി തടാകം, വിഹാർ തടാകം, ബാന്ദ്ര തലാവ്.

പാർക്കുകൾ : മുംബൈയിലെ പ്രസിദ്ധമായ പാർക്കുകളിൽ ഇവയും ഉൾപ്പെടുന്നു: അഡ് ലാബ്സ് അക്വാമാജിക്ക, എസ്സെൽ വേൾഡ്, അഡ് ലാബ്സ് ഇമേജിക്ക, ഭവൻസ് നേച്ചർ അഡ്വെൻച്ചർ സെന്റർ, അന്ധേരി, സഞ്ജയ്‌ ഗാന്ധി നാഷണൽ പാർക്ക്‌, ദി ഹാങ്ങിംഗ് ഗാർഡൻസ് ഓഫ് മുംബൈ. മഹാരാഷ്ട്ര സംസ്ഥാനത്തിലെ താനെ, മുംബൈ, സബർബൻ എന്നിവിടങ്ങളിലായി വ്യാപിച്ചുകിടക്കുന്ന ദേശീയോദ്യാനമാണ് സഞ്ജയ് ഗാന്ധി ദേശീയോദ്യാനം. ബോറിവില്ലി ദേശീയോദ്യാനം എന്ന പേരിലും ഇത് അറിയപ്പെടുന്നു. 1975-ലാണ് ഉദ്യാനം രൂപീകൃതമായത്. ബുദ്ധമത ചരിത്രത്തിൽ വളരെ പ്രാധാന്യമുള്ള കാൻഹേരി ഗുഹകൾ ഇവിടെയാണ് സ്ഥിതി ചെയ്യുന്നത്. ഉദ്യാനത്തോട് ചേർന്ന് ഒരു സഫാരി പാർക്കുമുണ്ട്. 87 ചതുരശ്ര കിലോമീറ്ററാണ് ഉദ്യാനത്തിൻറെ വിസ്തൃതി. കദംബം, തേക്ക്, ഇന്ത്യൻ കോറൽ മരം തുടങ്ങിയ വൃക്ഷങ്ങൾ ഇവിടെ ധാരാളമായി വളരുന്നു. ഉദ്യാനത്തിൽ ഒരു മുതലസംരക്ഷണ കേന്ദ്രവും പ്രവർത്തിക്കുന്നു. പുള്ളിമാൻ, കുരക്കും മാൻ‍, ലംഗൂർ, റീസസ് കുരങ്ങ് എന്നീ ജന്തുക്കൾ ഇവിടെ അധിവസിക്കുന്നു.

കോട്ടകളും ഗുഹകളും : മുംബൈയിലെ ചരിത്രപ്രധാനമായ സ്ഥലങ്ങളിൽ കോട്ടകളും ഗുഹകളും ഉൾപ്പെടുന്നു. അവയിൽ ചിലത് ഇവയാണ്: എലിഫന്റ ഗുഹകൾ, കാനേരി ഗുഹകൾ, മാഹിം കോട്ട, ബേലാപ്പൂർ കോട്ട, ബോംബെ കാസിൽ, കാസ്റ്റെല്ല ഡി അഗ്വാഡ. മുംബൈ തുറമുഖത്തിന് സമീപം അറബിക്കടലിലുള്ള ദ്വീപിലെ ഗുഹാക്ഷേത്രമാണ് എലിഫൻന്റ ഗുഹകൾ. ഇവ ശില്പങ്ങൾ കൊണ്ട് ആകർഷകമാണ്. ഗേറ്റ്‌വേ ഓഫ് ഇന്ത്യയിൽ നിന്ന് ബോട്ടുമാർഗ്ഗം ഈ ദ്വീപുകളിൽ എത്താം. ശിവൻറെ ആരാധകരുടേതാണ് ഈ ശില്പങ്ങൾ. അർധനാരീശ്വര പ്രതിമ, കല്യാണസുന്ദര ശിവൻ, കൈലാസം ഉയർത്തുന്ന രാവണൻ, അണ്ഡകാരമൂർത്തി, നടരാജൻ എന്നീ ശില്പങ്ങളാണ് പ്രധാന ആകർഷണങ്ങൾ. 1987-ൽ എലിഫൻന്റ ഗുഹകളെ യുനെസ്കോ ലോകപൈതൃകസ്ഥാനങ്ങളിലൊന്നായി പ്രഖ്യാപിച്ചു.

മുംബൈ പ്രസിദ്ധമായ ബോളിവുഡ് നഗരമാണ്. ഇരുപതിൽ അധികം ഫിലിം സ്റ്റുഡിയോകൾ ഇവിടെ സ്ഥിതിചെയ്യുന്നു. ബോംബേയുടെ പ്രധാനപ്പെട്ട വാണിജ്യകേന്ദ്രം ഫോർട്ട് മേഖലയാണ്‌. പോർച്ചുഗീസുകാരുടെ കോട്ടയെ ചുറ്റിപ്പറ്റി രൂപമെടുത്ത മേഖലയാണിത്. താജ് മഹൽ ഹോട്ടൽ പോലെയുള്ള വൻകിട ഹോട്ടലുകളും റിസർവ്‌ ബാങ്ക്‌ ഓഫ് ഇന്ത്യ, ബോംബെ സ്റ്റോക്ക് എക്സ്ചേഞ്ച് എന്നിങ്ങനെയുള്ള വൻ സാമ്പത്തികസ്ഥാപനങ്ങളും നിലനിൽക്കുന്ന ഇവിടം ബോംബെയുടെ ഏറ്റവും പ്രധാനപ്പെട്ട സാമ്പത്തിക വാണിജ്യകേന്ദ്രമാണ്‌.

ദക്ഷിണ മുംബൈ : മുംബൈ നഗരത്തിന്റെ തെക്കേമുനമ്പും അതിനോടനുബന്ധിച്ച പ്രദേശങ്ങളുമാണ് ‘’’ദക്ഷിണ മുംബൈ’’’ എന്നറിയപ്പെടുന്നത്. ഇന്ത്യയിലെഏറ്റവും സമ്പന്നമായ നഗരഭാഗമാണിത്. ലോകത്തിലെ തന്നെ ഏറ്റവും ഉയർന്ന ഭൂമിവിലയും വാടകയും ഉള്ള പ്രദേശങ്ങളിലൊന്നാണ് ദക്ഷിണ മുംബൈ. സൗത്ത് ബോംബേ എന്നതിന്റെ ചുരുക്കപ്പേരായി ‘SOBO’ എന്ന് മാധ്യമങ്ങളിലും മറ്റും ദക്ഷിണ മുംബൈ വിവക്ഷിക്കപ്പെടാറുണ്ട്. ഏറ്റവും വിലയേറിയ വീടുകളിലൊന്നായ മുകേഷ് അംബാനിയുടെ ആന്റിലിയ ഇവിടെയാണ് സ്ഥിതി ചെയ്യുന്നത്.